طراحی سونا خشک به دوران یونان باستان بر می‌گردد، در واقع طراحی سونا خشک به شکل‌های مختلف و با نام‌های مختلف دیده می‌شود. به لحاظ واژه شناسی، (سونا) یکی از لغات قدیمی در زبان فنلاندی است که به حمام‌های سنتی فنلاند اشاره دارد.
سونا را می‌توان با نام حمام بخار نیز نام گذاری کرد، همانطور که گفته شد سونا در کشور‌های مختلف با نام و شکل خاص خود را دارد به طور مثال در کشور روسیه و مهاجران بخشی از روسیه که اوکراین امروزی تشکیل شده است، سونا به Russian Bath شهرت پیدا کرد، مردم این سرزمین اهمیت زیادی برای سونا قائل هستند و یکی از راه‌های حفظ سلامتی و استراحت آن را می‌نامند.
در هند نیز سونا به Swedana معروف شده است و قسمتی از آداب و رسوم و طب سنتی در هند استفاده شد استفاده از حمام بخار نیز بخشی از آداب و رسوم معنوی سرخپوستان در قاره آمریکای شمالی نیز تبدیل شد و سپس حمام به کشور‌های مکزیک، ژاپن، تایلند، غیره راه پیدا کرد.
در خاورمیانه نیز به سونا به شکل‌های مختلف از جمله گنبدی شکل رواج پیدا کرد و به آن Hammam گفته شد. و در ایران نیز حمام بخار طرافدار پیدا کرد که می‌توان به چندین نمونه مانند حمام گنجعلی خان یا حمام وکیل نیز اشاره کرد.
طراحی و ساخت سونا خشک
سونای خشک به صورت یک اتاقک ساخته می‌شود و دیواره‌های آن چوبی است که مرسوم‌ترین چوب مورد استفاده در سونا چوب ترمووود است، سونای خشک دارای سکو‌هایی برای نشستن و درازکشیدن است و در گوشه سونا اجاق‌های به کار می‌رود که معمولا برقی یا گازی هستند.
همچنین بر روی این اجاق‌ها از سنگ استفاده می‌شود، در این اجاق هوای موجود در اتاقک چوبی را گرم کرده و سبب گرم شدن سنگ‌های موجود بر روی آن می‌شود. سپس در این اتاقک، هوایی گرم و خشک جریان پیدا می‌کند و با ریختن مقداری آب بر روی سنگ‌های داغ، می‌توان ضمن افزایش رطوبت هوای اتاقک سونا، دمای آن را نیز مقداری افزایش داد.
در خیلی از مواقع مواد مختلفی مانند اسانس‌ها (نعناع و اکالیپتوس ) که بسیار رایج نیز هستند، برای معطر کردن هوای داخل اتاقک سونا خشک استفاده می‌کنند.
بدن در سونای خشک در جریان هوای بسیار گرم و خشک قرار دارد در نیمکت‌های بالایی دمایی بین 80 الی 10 درجه سانتی گراد در گردش است همچنین رطوبت هوا 5 درصد است به همین دلیل می‌توان اتاق سونا را با گرمای خشک بیایان مقایسه می‌کنند.
در داخل اتاق سونای خشک جداره‌هایی به همراه عایق کاری اعمال می‌شود تا بتوان در هزینه و مصرف انرژی صرفه جویی شود. ایمن سونا‌ها دارای یک منبع گرمایی هستند، که اصولا با برق، گاز، و گازوئیل کار می‌کنند. در کشور‌هایی که هزینه مصرف برق بالا است مانند ایران از هیترهای برقی کمتر استفاده می‌شود و معمولا مشعل‌های گازی به کارگیری می‌شود.
البته باید به این نکته نیز توجه کرد که هزینه اولیه نصب مشعل‌های گازی گران‌تر از کوره‌های برقی است. همچنین لوله دود کشی در اتاقک برای خارج کردن گازهای سوخته شده تعبیه می‌شود.
همچنین در کنار‌های کوره فولادی و یا چدنی از تجهیزات زینتی مانند آجر و سنگ‌های زینتی پوشش داده می‌شود، تا هم برای جلوه زیبای فضای اتاق و یا همچنین برای جلوگیری از برخود بدن افراد با کوره انجام می‌گردد. از سوی دیگر بر روی دیوار‌های اتاقک سوراخ‌هایی با شکل‌های مختلف تعبیه می‌شود تا گرمای دیگ به راحتی به داخل سونا برسد.
دمای سونا توسط یک ترموستات کنترل می‌شود که در صورت استفاده از کوره‌های گازی یا گازوئیلی به مشعل فرمان می‌دهد و مشعل با قطع و وصل شدن، دمای دلخواه را تأمین می‌کند. معمولا رطوبت نسبی محیط سونا از کنترل خارج است و تنها کنترل دما مورد نظر است.
علت این امر آن است که هوای داخل سونا به علت تعداد دفعات باز و بسته شدن در سونا مرتباً در حال تعویض است و دوم آنکه افزایش دما، کاهش رطوبت نسبی را در بر دارد و بدین طریق هدف اصلی، که همان تعریق شدید است، حاصل می‌گردد.
مراحل ساخت سونا خشک
بعد از طراحی سونا خشک و تهیه اجزای مورد نیاز سونای خشک ساخت سونای خشک انجام می‌شود، برای ساخت سونا خشک ابتدا باید سازه خود را بسازید یک اتاقک سیمانی جهت سونای خشک، البته لازم بذکر است که اتاقک سونا فقط با سیمان ساخته نمی‌شود بلکه می‌توان سونای خشک را با استفاده از چوب ترموود ساخت که هم شیک و با صرفه‌تر است و هزینه عایق کاری کمتری دارد.
در مرحله بعدی اجرای سونا خشک به کارگیری از چوب طبیعی یا چوب ترموود جهت چوبکاری آن است، چوبکاری سونا خود به چند مرحله تقسیم می‌شود: شاسی کشی، عایقکاری و چوبکاری.
پیش از چوب کاری داخل سونا خشک باید شاسی کشی و اسکلت بندی با مقاومت بالا به ویژه برای قسمت‌هایی مانند نیمکت انجام شود، شاسی کشی سونای خشک بوسیله چوب انجام می‌شود. سپس بعد از شاسی کشی چوبکاری باید انجام شود، چوبکاری باید با چوب‌های نرم، صاف و خشک انجام شود.
چوب ترموود و چوب روسی (کاج) برای این منظور انتخاب مناسبی است. چوب استفاده شده باید از ضخامت بالایی برخودار باشد، ضخامت چوب‌ها در دیواره سقف باید به گونه‌ای باشد که چوب‌ها در اثر حرارت بالای سونا دچار پیچش نشوند.
ضخامت چوب‌های استفاده شده در قسمت کف و نیمکت‌ها باید از چوب‌های استفاده شده در دیواره و سقف بیشتر باشد، به گونه‌ای که تحمل لازم برای رفت و آمد افراد و نشستن آنها در محیط سونا خشک را داشته باشند. همچنین درب سونا خشک از جنس چوب ساخته می‌شود، این درب باید فاقد هرگونه قفل بوده و براحتی با فشار دست باز شود.
در مرحله بعد ساخت سونا خشک نوبت رنگ آمیزی می‌شود، از پرکاربرد‌ترین نوع رنگ آمیزی اتاق سونا روغن سونا است، اما اگر شما رنگ خاصی را مدنظز داشته باشید می‌توانید از رنگ مدنظر خود استفاده کنید. که برای اینکار زیرسازی لازم باید انجام شود.
مرحله بعدی اجرای سونا، تهیه و نصب کوره سوناست. کوره را می‌توان به عنوان قلب سونا خشک نام برد، که عملکرد مناسب آن باعث بهبود کیفی و رضایت استفاده کننده از سونا می‌شود پس بسیار مهم است.
در واقع در صورت عملکرد نامناسب کوره، سونا خشک به یک کلبه چوبی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل در انتخاب هیتر مناسب خیلی باید دقت شود. در واقع کوره مناسب باید بتواند در زمان 30 تا 45 دقیقه سونا را به دمای مورد نظر برساند.
کوره‌های استفاده شده در سونا خشک
1-کوره‌های الکتریکی یا همان کوره‌های برقی که با استفاده از المنت‌های برقی هستند و چون این منبع حرارت از نظر سهولت، تمیزی و دسترسی مورد بسیار پر توجه است، ولی به علت گرانی این انرژی و نیز ارزش بالا‌تر کاربری در صنایع کشور، حتی الامکان سعی بر آن بوده که از سایر منابع در این خصوص استفاده گردد.
هنگام استفاده از المنت‌های برقی، بایستی نکات ایمنی به طور کامل رعایت شوند، زیرا بدلیل بالا بودن درجه کارکرد، الزام است تا نوع کابل و همچنین عایق‌های الکتریکی داخل کوره دقیقاً مورد توجه قرار گیرند.
2-کوره با سوخت گاز یا مایع، کوره‌ای که در این روش به کار گرفته می‌شود معمولا مکعب مستطیل یا استوانه‌ای شکل است، که دارای یک لوله ورود سوخت به مشعل و یک دودکش است و باید در داخل سونا نصب شود.
طبق مقررات ملی ساختمان استفاده از هرگونه وسیله گازسوز داخل سونا ممنوع است، لذا درصورت استفاده از کوره‌های گازی جهت سونا خشک، حتما باید مشعل گازسوز، در خارج از محیط سونا قرار گیرد و قبل از اجرای سونا باید پشت یکی از دیوار‌های سونا محلی برای قرارگیری مشعل در نظر گرفته شود.
همچنین درصورت استفاده از کوره‌های گازی، باید دودکش مناسبی جهت خروج گازهای حاصل از احتراق برای هیتر در نظر گرفته شود. اما در صورت استفاده از هیترهای برقی، نصب بسیار آسان بوده و هیتر داخل خود سونا قرار می‌گیرد.
در ایران استفاده از سوخت‌های فسیلی نسبت به سایر منابع انرژی از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر‌تر است.
3- کوره‌های مادون قرمز، این کوره‌ها اشعه‌های مادون قرمز و ارتعاشات الکترومغناطیسی هستند که از تمام منابع گرمایی منتشر می‌شوند. این اشعه‌ها وقتی به اشیاء یا بدن انسان برخورد می‌کنند به انرژی گرمایی تبدیل می‌شوند. این ارتعاشات وقتی به جسمی برخورد می‌کنند، سبب حرکت ملکول‌های آن جسم شده و بدین ترتیب دمای آن بالا می‌رود.
این گرما در سونا به صورت گرمایی بسیار مطبوع احساس می‌شود و به گرم شدن شدید بدن کمک می‌کند. اندازه گیری‌های دقیق نشان داده است که اشعه‌های سونا برای محدوده فرکانس مشخصی که جزء فرکانس اشعه مادون قرمز است، تنظیم شده‌اند.
محدوده فرکانس اشعه مادون قرمز دارای طول موجی برابر 3 تا 18 میکرومتر است. این اشعه ابتدا توسط پوست جذب شده و باعث گرم شدن پوست می‌شود.
گرما از طریق خون و بافت‌ها (انتقال حرارت هدایت و همرفتی) دمای بدن را بالا می‌برد، اما برای اینکه لایه‌های زیرین بافت‌ها نیز با انرژی تابشی گرم شوند، باید از اشعه‌های مادون قرمزی با طول موج کمتر استفاده کرد و با اشعه مادون قرمز محدوده ی 7/8 تا8/1 میکرومتر می‌توان سونا را گرم نمود.
سونای خشک نیاز به یک ترموستات جهت کنترل دما دارد. اگر از کوره‌های گازی استفاده شود این ترموستات داخل اتاقک سونا قرار گرفته و هنگامی که دما به میزان معینی برسد، به مشعل فرمان خاموش شدن داده می‌شود و هنگامی که دما از حد معینی پایین‌تر آمد به مشعل فرمان روشن شدن داده می‌شود.
کوره‌های برقی خود به دو دسته ترموستات سر خود (کلید سرخود) و بدون ترموستات، تقسیم می‌شوند.
در صورت استفاده از کوره‌های برقی بدون ترموستات، کنترل دما همانند کوره‌های گازی انجام می‌شود، اما هیترهای ترموستات سرخود، دمای اتاق سونا را به‌وسیله ترموستاتی که بر روی خود آنها نصب شده کنترل می‌نمایند و لذا نیازی به کابل کشی‌های اضافی جهت نصب ترموستات ندارند.
به‌طور خلاصه هزینه اولیه پایین و نصب آسان، مزیت کوره‌های برقی و هزینه جاری پایین، مزیت هیترهای گازی است.
در آخرین مرحله اجرای سونا، نصب تجهیزات و روشنایی و نزئینی است. به طور حتم استفاده از نورپردازی‌های متعدد زیبایی به اتاقک سونا می‌دهد. اما استفاده از چراغ مخصوص سونا (چراغ تونلی) و آباژور به تعداد کافی جهت روشنایی محیط سونا خشک الزامی است.
به منظور کارایی بیشتر سونا خشک، می‌توان از لوازم جانبی سونا استفاده کرد.
مهم‌ترین لوازم جانبی سونا عبارتند از:
سطل و ملاقه (به منظور نگهداری عصاره‌های مطبوع مانند اکالیپتوس و غیره و ریختن آنها بر روی هیتر)
رطوبت سنج و دما سنج (به منظور تعیین دما و رطوبت سونا)
ساعت شنی (به منظور تعیین مدت زمان حضور در سونا)
نکاتی در مورد اجزای سونا خشک
- در هنگام ساخت سونا خشک سعی کنید از چوب ترموود و یا چوب روسی که به صورت لنبه سونایی شکل داده شده استفاده شود. شیار‌های این لنبه‌ها درون یکدیگر رفته و به چوب زیر سازی که از قبلاً به دیوارفیکس شده، متصل می‌شوند. نیمکت‌ها یک طبقه و یا دو طبقه ساخته می‌شوند.
- چوبی که برای سونای خشک استفاده می‌شود باید فاقد هرگونه شیره یا چربی باشد. از ضخامتی در حدود 18 میلیمتر برای سونای کوچک و 22 میلیمتر برای سونای بزرگ برخوردار باشد.
- در رنگ کاری سونا نباید از رنگ‌های معمولی که در رنگ‌کاری بقیه چوب‌ها استفاده می‌شود، استفاده شود به این دلیل که این رنگ‌ها در محیط گرم سونا سرطان‌زا بوده و استفاده‌کنندگان را با مخاطراتی مواجه می‌کنند. برای جلوگیری از این مشکل معمولا در رنگ‌کاری سونا فقط از روغن سونا استفاده می‌شود.
- برای عایقکاری دیوار‌های سونای خشک معمولا ابتدا از یک یا چند لایه عایق رطوبتی (مانند تمام مجموعه‌های آبی از قبیل استخر و جکوزی) و سپس از یک لایه سیمان نسوز استفاده می‌شود.
- برای جلوگیری از ایجاد مشکل برای خروج از سونا، در مواقع گرفتگی تنفسی، درب سونا حتما باید رو به بیرون باز شود.
- قبل از طراحی سونا خشک برای نصب کوره حتما باید سیم فشار قوی کشیده شده باشد. برق کوره الکتریکی به علت فشار بالایی که تحمل می‌کند باید صددرصد طبق محاسبات و در داخل خرطومی نسوز انجام شود و به هیچ عنوان رو کار یا زیر چوب کشیده نشود.
- نصب رادیاتور در سونای خشک باعث کاهش شدید مصرف انرژی توسط هیتر می‌شود
استفاده‌ی مکرر از سونای خشک و سلامت قلب
استفاده از سونا خشک یکی از موثر‌ترین روش‌ها برای دفع سموم بدن و لاغری است. استفاده دو بار در هفته از سونا خشک بصورت مداوم تاثیر بسیار زیادی بر روی سلامتی دارد.
هرچند ورزش برای سلامتی بسیار مفید است، اما تعرق به هنگام ورزش کمتر از سونا خشک است، لذا تاثیر سونا خشک در دفع سموم از بدن و لاغری، به مراتب بیشتر از ورزش کردن است.
در آب و هوای سرد و تاریک مانند فلاند، مردم اغلب فعالیت کمتری دارند. نرخ چاقی افزایش می‌یابد، افسردگی رواج می‌یابد و در بسیاری از این نقاط است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی افزایش می‌یابد.
خطر این بخش جغرافیایی، مربوط به آب و هوای سرد آن است و این‌جاست که ارزش واقعی مطالعه جدید در استفاده از سونا و رابطه آن با بیماری‌های قلبی و عواقب آن در فنلاند درک می‌شود و اهمیت می‌یابد.
برای کسب اطلاعات بیشتر با مشاوران ایران استخر همراه باشید.
